|
Liga : Gevangenisopstand Merksplas één van de zwaarste ooit. |
|
13 mei 2016 |
Problemen in gevangenissen is niet op te lossen met het neerslaan van de opstand.
Paginabezoekers website Morsum Magnificat : 3.489.800
Brussel / Tremelo 13 mei 2016.
Terecht wordt de gevangenisopstand in Merksplas beschouwd als één van de zwaarste ooit in de Belgische geschiedenis, een opstand die komt veertig jaar na de acties van de gedetineerden in Leuven-Centraal. De zware incidenten van het afgelopen weekend passen in een al decennia aanhoudende reeks opstanden over misstanden in de Belgische gevangenissen. Er is een steeds terugkerend ritueel, de opstand wordt neergeslagen met fors geweld en de "aanstokers" worden onmiddellijke overgeplaatst naar andere gevangenissen waarna de onvrede wordt gelinkt aan infrastructurele problemen.
Omvang en aantal.
Iedereen moet echter gealarmeerd zijn door de omvang van de materiële schade en het groot aantal deelnemers aan de opstand. Maar liefst twee paviljoenen, met honderdtwintig cellen, zijn zo goed als onbruikbaar. Zo’n tweehonderd gedetineerden namen naar verluidt deel aan de opstand, dus bijna één op drie, wat een enorm verschil is met de opstand eind juli 2008, toen amper een vijftal gevangenen brand stichtte in Merksplas.
Middeleeuws.
Dat Merksplas bijna twee eeuwen oud is heeft grote gevolgen : schimmel op de muren, cellen zonder toiletten, schrijnend gebrek aan degelijk sanitair en mono-cellen. Het is dan ook onbegrijpelijk dat de overheid deze Middeleeuwse detentieomstandigheden de voorbije tien jaar niet heeft opgeruimd. Al op 20 april 2015 veroordeelde het Europees Hof voor de Rechten van de Mens -EHRM- de Belgische Staat voor onmenselijke en vernederende behandeling van een gedetineerde in Merksplas. Het Hof tilde er, terecht, zwaar aan dat de betrokkene zestig dagen doorbracht in een cellenblok van Merksplas waar hij noch over stromend water noch over een toilet beschikte. Volgens het hof was, zestien jaar na het bezoek van het Antifoltercomité, de situatie nog steeds niet merkbaar verbeterd.
Basiswet.
De huidige algemene onvrede herleiden tot een infrastructurele kwestie is echter ongepast want het is niet alleen de vervallen staat en verouderde voorzieningen, slechte hygiëne en overbevolking die aan de basis liggen van de onvrede. Er zijn nog andere structurele problemen die de gevangenen tot wanhoop dreven. Na jarenlang politiek geharrewar nam het parlement op 12 februari 2005 de Basiswet aan waarin de gedetineerde voor het eerst erkend werd als een burger met rechten en plichten. De uitgangspunten waren glashelder : beperking van de detentieschade, normalisering, responsabilisering, inspraak van de gedetineerde. Onafhankelijk toezicht werd toevertrouwd aan lokale Commissie van Toezicht en aan een Centrale Toezichtraad. De Basiswet kende een voorname rol toe aan het individueel detentieplan en aan het beklagrecht. Het ging al bij al dus om een radicale verbetering van de rechtspositie van de gedetineerden. Sommigen spraken zelfs van "een breuklijn in onze penitentiaire geschiedenis", alsof de Basiswet te vergelijken was met de overgang van de Middeleeuwen naar de Nieuwe Tijd. Schiep de Basiswet schiep aanvankelijk een gevoel van optimisme en hoop waarmee de gedetineerden zich door de problemen van overbevolking, armzalige huisvesting en belabberde psychische voorzieningen heen sloegen. Gaandeweg maakte dat gevoel de voorbije jaren plaats voor frustratie, verbittering en zelfs haat omdat cruciale onderdelen van de Basiswet -van het recht gewone kleren te dragen tot het beklagrecht- niet werden uitgevoerd. Erger nog, aan de interne bewegingsvrijheid van de gevangenen werd gestaag getornd.
Risicobeheersing.
Er dient vooral en in het bijzonder verwezen te worden naar de wetswijzigingen betreffende de naaktfouilles en de tuchtprocedures. Incidenten resulteerden in het beperken van activiteiten voor gedetineerden en een lik-op-stuk beleid bij “overtredingen”. Minister Geens kondigde in zijn justitieplan aan dat hij de Basiswet volledig uit zou voeren. Na elf jaar heerst bij de gevangenen echter vooral cynisme en ongeloof. De roep om meer veiligheid en "de gevoelstemperatuur van de burger" worden maar al te graag aangegrepen om de gevangenis om te vormen tot een instrument van "risicobeheersing". In deze nieuwe tijdsgeest is het kennelijk normaal dat de gevangenen in Merksplas nog steeds geen burgerkleren kunnen dragen, met hun klachten nauwelijks terecht kunnen bij de Commissie van Toezicht terwijl er van een echt beklagrecht in de verste verte geen sprake is. In een recente veroordeling van België -17 november 2015- maant het Europees Hof België dringend aan om het beklagrecht in te voeren. Op dit ogenblik hebben gedetineerden geen juridisch verhaal tegen overplaatsingen en/of bijzondere veiligheidsmaatregelen.
Re-integratie.
Terecht klagen de opstandige langgestraften in Merksplas aan dat zij vaak met lege handen voor de Strafuitvoeringsrechtbank moeten verschijnen. Al in 1978 was de onzekerheid over de datum waarop zij vrijkwamen een belangrijk pijnpunt voor de actievoerende gedetineerden in Leuven. Voorwaardelijke invrijheidsstelling lijkt anno 2016 voor gedetineerden nog steeds op een dobbelspel : vrijlating hangt af van de rechter, van de opstelling van de slachtoffers en van het gedrag in de gevangenis. Steeds meer gedetineerden kunnen binnen de gevangenismuren niet voldoen aan de strenge voorwaarden die de Strafuitvoeringsrechtbank stelt voor een voorwaardelijke invrijheidsstelling. Zij slagen er niet vaak niet eens in om een uitgangsvergunning of een penitentiair verlof te bekomen om bijvoorbeeld werk of therapie te zoeken.
Einde van hun straf.
Zowel de psychosociale dienst als de diensten van de Vlaamse Gemeenschap beginnen bovendien dikwijls maar aan het voorbereidingstraject wanneer de tijd begint te dringen met als gevolg dat sommige dossiers onvolledig zijn wanneer de gevangenen voor de Strafuitvoeringsrechtbank komen. Velen zitten dan ook tot het einde van hun straf waardoor ze als het ware ongecontroleerd in de samenleving terugkeren. Het is hoe dan ook cruciaal om de gedetineerde vanaf dag één van zijn detentie op zijn re-integratie voor te bereiden. Daarom moet er door de Vlaamse Gemeenschap veel meer geïnvesteerd worden in begeleiding, bijvoorbeeld in het volgen van een opleiding, het vinden van werk en huisvesting.
Moraal van het verhaal.
Voor een geslaagde terugkeer in de samenleving en voor het tegengaan van het afschuwelijke recidivecijfer -ruim veertig procent- is een humane detentie een basisvoorwaarde. Het is ook een basisvoorwaarde voor een veilige werksfeer voor het gevangenispersoneel en een vruchtbare wisselwerking tussen bewaker en gevangene. Een dergelijke humane detentie kan helaas nauwelijks of niet worden gerealiseerd binnen een vermolmd gevangenisstelsel als Merksplas waarin gedetineerden en geïnterneerden, jong en oud, onder één dak verblijven en waarin de balans al te nadrukkelijk naar de kant van veiligheid doorslaat ten nadele van individuele rechtsbescherming. Een dergelijk systeem kan de penitentiaire malaise alleen maar bestendigen en draagt de kiemen in zich voor nieuwe uitbarstingen van geweld.
Bron : Liga voor Mensenrechten.
Bewerking : jvds
Artikel n° : 05/16-6510
Geplaatst : 17:46 13/05/2016
Redactie Morsum Magnificat ® Professioneel
|
